Jak pogodzić misję publiczną z rentownością? Kwartalnik "Ekologia" podaje dobry przykład bieruńskiej spółki komunalnej. PRZECZYTAJ!

W wydawanym przez Polską Izbę Ekologii kwartalniku branżowym ukazał się artykuł poświęcony innowacyjnemu podejściu do zarządzania spółką komunalną. Jako przykład takiego zarządzania służy tu Bieruńskie Przedsiębiorstwo Inżynierii Komunalnej. Zachęcamy do przeczytania artykułu, warto dowiedzieć się jakimi korzyściami dla mieszkańców skutkuje racjonalne połączenie interesu komercyjnego i społecznego. 

Nowoczesny pojazd z floty Bieruńskiego Przedsiębiorstwa Inżynierii Komunalnej (BPIK) 

Poniżej przytaczamy w całości artykuł, jaki ukazał się w ostatnim numerze branżowego pisma "Ekologia", wydawanego przez Polską Izbę Ekologii. Krzysztof Wilk, prezes zarządu Bieruńskiego Przedsiębiorstwa Inżynierii Komunalnej (BPIK), wyjaśnia w tekście, jak ważna jest partnerska współpraca pomiędzy Miastem — właścicielem spółki komunalnej, a jej zarządem oraz dlaczego interes komercyjny nie tylko może, ale nawet powinien harmonijnie współgrać z interesem społecznym mieszkańców. 

Kwartalnik "EKOLOGIA", nr 2/114/2025

https://www.pie.pl/ekologia/

Między oczekiwaniami społecznymi a efektywnością

Jak pogodzić misję publiczną z rentownością?

Współczesne spółki komunalne stoją na przecięciu dwóch światów: biznesu i interesu publicznego. Z jednej strony funkcjonują jako podmioty prawa handlowego, z drugiej - służą lokalnej społeczności, której oczekiwania nie zawsze idą w parze z ekonomiczną racjonalnością. To napięcie nie jest wyłącznie teoretyczne - każdego dnia mierzymy się z nim w praktyce.

Konflikt wpisany w strukturę - paradoks spółki komunalnej

W momencie gdy gmina decyduje się powołać spółkę komunalną w formie spółki prawa handlowego zderzają się dwa światy - świat regulacji i ekonomii biznesowej z realiami świadczenia usług publicznych, często pod silną presją polityczną, społeczną i budżetową. Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych każda spółka - również komunalna - ma obowiązek działać efektywnie, z poszanowaniem zasad rentowności, gospodarności i racjonalnego zarządzania. Działania te powinny prowadzić do powiększania wartości majątku firmy, co jest rozumiane jako maksymalizacja zysków. Tymczasem lokalne społeczności, a często również władze samorządowe, postrzegają komunalną spółkę wodociągową czy odpadową jako „publiczny serwis”, który powinien świadczyć swoje usługi tanio, szybko i bez zbędnych zysków. Spółka komunalna, choć formalnie działa jak każda inna spółka prawa handlowego, ma zupełnie inny cel niż typowa firma prywatna: nie jest to maksymalizacja zysku, lecz zapewnienie trwałego, dostępnego i bezpiecznego świadczenia usług. To oznacza, że oczekuje się od niej efektywności, ale bez rynkowego poziomu marż. Co więcej, społeczne oczekiwania często zakładają, że „miejska” spółka nie powinna zarabiać wcale - a wręcz dopłacać do usług. To prowadzi do fundamentalnego paradoksu: władze oczekują wysokiego poziomu usług i inwestycji, ale nie chcą, by spółka komunalna generowała zysk. Społeczny dyskurs podsyca tę presję - zyskują na popularności tezy, że „komunalne nie powinno zarabiać”, „spółka jest dla mieszkańców, nie dla zysku”, „po co zysk, skoro wszystko i tak z publicznych pieniędzy”. To krótkowzroczne podejście blokuje rozwój, zmniejsza innowacyjność i prowadzi do stagnacji. W praktyce oznacza to, że każda decyzja o podniesieniu taryfy, zmianie struktury kosztów czy inwestycji poza podstawowym zakresem działalności może być odebrana nie jako działanie racjonalne, ale jako „zdrada interesu publicznego”. Tymczasem brak inwestycji, oszczędności na jakości, ignorowanie postępu technologicznego odbija się finalnie na mieszkańcach w postaci awarii, strat wody, niedostosowania do zmian rynkowych i konieczności kosztownych napraw w przyszłości.

W Bieruńskim Przedsiębiorstwie Inżynierii Komunalnej (BPIK) uczymy się równoważyć te napięcia. Uznajemy, że spółka komunalna nie może działać jak typowy podmiot rynkowy, ale też nie może być jedynie wykonawcą „społecznych oczekiwań”. Nasza rola polega na tym, by działać skutecznie, transparentnie i z troską o interes mieszkańców - ale z wykorzystaniem narzędzi, jakie daje rynek i biznes.

Społeczny nacisk kontra odpowiedzialne zarządzanie

Jednym z największych wyzwań, z jakimi mierzy się zarząd komunalnej spółki, jest zarządzanie oczekiwaniami społecznymi w sposób, który nie podważa efektywności ekonomicznej. To napięcie szczególnie widoczne jest w sytuacjach kryzysowych, na przykład przy wprowadzeniu nowej taryfy za ścieki lub zmianie organizacji odbioru odpadów. Mieszkańcy oczekują, że „będzie tanio i bezproblemowo, a najlepiej bez zmian”, podczas gdy zarząd widzi zmieniające się koszty operacyjne, inflację cen energii i konieczność reinwestowania środków w infrastrukturę.

W takich momentach kluczowe stają się transparentna komunikacja i aktywne budowanie zaufania. W BPIK staramy się wyjaśniać, jak działamy i dlaczego konkretne decyzje są podejmowane. Regularnie publikujemy informacje o strukturze kosztów, planowanych inwestycjach, korzyściach długoterminowych dla mieszkańców. Nie boimy się dyskusji. Przedstawiciele Spółki są zapraszani na zasadzie partnerów do dyskusji w trakcie komisji, sesji lub spotkań zespołów roboczych. Wierzymy, że nawet trudna informacja powoduje lepsze zrozumienie problemów. Ale zarządzanie odpowiedzialne to nie tylko słuchanie głosu społecznego - to także umiejętność stawiania granic i podejmowania trudnych decyzji. Mieszkańcy mogą oczekiwać utrzymania cen na stałym poziomie, ale zarząd musi mieć odwagę powiedzieć: „To niemożliwe, jeśli chcemy utrzymać standard usług”. W przeciwnym razie spółka dryfuje w kierunku wegetacji, a w konsekwencji ku upadkowi jakości usług. W naszej praktyce model ten działa: działalność komercyjna przynosi dochody, które pozwalają na finansowanie inwestycji w cele statutowe, które realizowane są z bardzo niską rentownością. W ten sposób mieszkańcy Bierunia korzystają z wysokiej jakości usług kanalizacyjnych i odpadowych przy zachowaniu niskich, przewidywalnych cen. Rentowność w jednym segmencie zasila stabilność w drugim - dokładnie tak, jak powinno to funkcjonować w zrównoważonym zarządzaniu. Dzięki tym działaniom BPIK osiągnął w ostatnich latach pozytywne wyniki finansowe, pomimo że usługi świadczone na rzecz mieszkańców realizowane są z bardzo niską marżą. Spółka może pochwalić się niskimi opłatami za ścieki, które plasują się w najniższym przedziale w regionie. Odpadowy INHOUSE przyczynił się do utrzymania niskich cen dla mieszkańców. Mimo to BPIK nie ogranicza się do minimalnego zakresu usług - rozwija flotę, inwestuje w sprzęt. Największym kapitałem, jaki BPIK wypracowuje, nie jest zysk, lecz zaufanie mieszkańców. Działalność oparta o rynkowe narzędzia, ale prowadzona w imieniu wspólnoty lokalnej, tworzy zupełnie nową jakość w relacji Spółka - Urząd - Obywatele.

Oczyszczalnia ścieków w Bieruniu przy ul. Soleckiej

Autonomia działania i jasne cele - przepis na efektywność

Dobra współpraca z Miastem - naszym właścicielem - opiera się na kilku prostych zasadach:

• konsultuj, ale nie centralizuj - kluczowe decyzje konsultujemy z Miastem, ale to zarząd BPIK ponosi odpowiedzialność za operacyjne decyzje;
• wyznaczaj cele, ale nie dyktuj metod - Rada Nadzorcza i Miasto określają cele strategiczne (na przykład poziom inwestycji, kierunek działań), ale pozwalają Spółce na dobór narzędzi;
• wspieraj komercyjne działania - zrozumienie, że komercyjne świadczenie usług nie jest „zdradą misji”, lecz sposobem na jej finansowanie, to istotny przełom w kulturze zarządzania komunalnego w małych miejscowościach i niewielkich spółkach.

To podejście przekłada się na konkretne efekty. W ciągu ostatnich pięciu lat zysk z działalności komercyjnej pozwolił sfinansować projekt oraz budowę kompostowni odpadów zielonych, która będzie wspierać system gospodarki odpadami w mieście

Nowa jakość relacji Urząd - Spółka

Współpraca między samorządem a spółką komunalną nie musi być oparta na relacji zależności czy nieufności. Dojrzałe podejście obu stron może przynieść efekty, które przekładają się bezpośrednio na jakość życia mieszkańców i trwałość infrastruktury publicznej. W Bieruniu udało się stworzyć właśnie taki model - partnerski, elastyczny i oparty na wzajemnym szacunku.
Przez wiele lat spółki komunalne w Polsce były traktowane przez swoich właścicieli - gminy - jako wykonawcy zadań, którym nie należy zostawiać zbyt wiele swobody decyzyjnej. W efekcie zarządy takich spółek często ograniczały się do działań reaktywnych, unikając podejmowania samodzielnych decyzji, które mogłyby być politycznie niewygodne. Jest to duże uogólnienie, jednak szczególnie przy mniejszych spółkach to zjawisko było widoczne. BPIK obrał inny kurs: postawiliśmy na sprawczość i odpowiedzialność przy pełnej transparentności wobec właściciela. Miasto Bieruń - jako jedyny udziałowiec - w pełni rozumie, że nowoczesne zarządzanie infrastrukturą wymaga profesjonalizmu i autonomii decyzyjnej przy zachowaniu strategicznego nadzoru.

Zarząd BPIK wspólnie z Radą Nadzorczą wypracował model współpracy, w którym:

• Miasto wyznacza cele strategiczne (na przykład rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej, modernizacja oczyszczalni, rozwój PSZOK);
• Zarząd Spółki projektuje, planuje i wdraża działania operacyjne;
• Komunikacja z mieszkańcami i urzędnikami opiera się na otwartości i faktach.

W 2024 roku udało się zrealizować inwestycje o wartości ponad 2,2 mln zł, z czego istotna część dotyczyła modernizacji i doposażenia infrastruktury kanalizacyjnej oraz wodno-ściekowej. Ważnym elementem tej nowej jakości jest podejście do planowania rozwoju i budżetowania. Spółka nie ogranicza się do działań „od przetargu do przetargu”, lecz przygotowuje wieloletnie plany inwestycyjne, z uwzględnieniem zrównoważonych źródeł finansowania (dochody własne, kredyty, dotacje). Miasto nie narzuca rozwiązań - zamiast tego oczekuje wyników, których miarą są między innymi: liczba przyłączonych gospodarstw domowych, obniżenie kosztów jednostkowych, stabilność taryf czy terminowość realizacji. W efekcie mieszkańcy odczuwają konkretne korzyści: niższe stawki za ścieki i odpady, większą niezawodność usług oraz szybsze reagowanie na awarie i zgłoszenia. Co więcej, Spółka uruchomiła nowoczesne narzędzia informatyczne do zarządzania zgłoszeniami, flotą, rozliczeniami i monitoringiem sieci - co wpisuje się w szerszy trend digitalizacji usług komunalnych.
To wszystko buduje nowy standard: spółka nie jest petentem, a Urząd nie jest nadzorcą - są partnerami realizującymi wspólną misję. Zmiana mentalności to największy kapitał, jaki udało się wypracować.

***
Zarządzanie miejską spółką komunalną to zadanie wymagające szczególnej równowagi pomiędzy z jednej strony naciskiem społecznym, który domaga się niskich opłat i wysokiej jakości usług, z drugiej zaś przestrzegania nieubłaganych praw ekonomii i odpowiedzialności za inwestycje infrastrukturalne.

Bieruńskie Przedsiębiorstwo Inżynierii Komunalnej pokazuje, że możliwe jest połączenie tych dwóch światów. Kluczem okazuje się być nowoczesna relacja pomiędzy właścicielem - Miastem - a spółką komunalną, która opiera się na zaufaniu, delegowaniu odpowiedzialności, wspólnym definiowaniu celów i konsekwentnej realizacji strategii.

W 2024 roku BPIK nie tylko wypracowało dodatni wynik finansowy, ale też zrealizowało inwestycje infrastrukturalne, wdrożyło nowe technologie, poprawiło jakość obsługi klienta i zwiększyło zakres działalności komercyjnej. Wszystko to przy zachowaniu stabilnych stawek taryfowych i wzroście zadowolenia mieszkańców.

To pokazuje, że spółka komunalna może być efektywna, innowacyjna i rentowna, nie rezygnując przy tym z misji publicznej. A dobrze zarządzana infrastruktura wodno-ściekowa, na której opiera się retencja, przeciwdziałanie suszom i powodziom, jest dziś jednym z filarów ekologicznego bezpieczeństwa każdej gminy.

Krzysztof Wilk Prezes Zarządu Bieruńskie Przedsiębiorstwo Inżynierii Komunalnej Sp. z o.o.

Pełne wydanie kwartalnika "EKOLOGIA" można pobrać jako plik pdf - pod tekstem